– Det er minst interessant å vere i det som er ferdig definert som kunst, seier Thorbjørn Sørensen. Les intervjuet med kunstnaren som har levert fleire større verk til Bardufoss helikopterbase og brannstasjon.
Av Merete Røsvik Granlund
Som ung kunststudent diskuterte Thorbjørn Sørensen med dei andre studentane kva som var minst kunst. Dei hadde lagt merke til at det som på den tida såg ut til å vere minst kunst, var å reise rundt og måle gardane til folk for så å selje måleriet til dei som budde der.
– Det er ikkje minst kunst no lenger, slår Sørensen fast, men den gongen var det det.
Den no høgt respekterte kunstnaren er framleis oppteken av å utfordre grenser, av kva som blir definert inn og ut både i kunsten og i livet elles. Kva overser vi, og kva misser vi ved det? Då Sørensen fekk sjå originalakvarellane til Albrecht Dürer (1471–1528), kjendest det derimot som om skiljet mellom då og no forsvann. Det kjem vi tilbake til, men først må vi høyre om arbeidet han har gjort ved Bardufoss helikopterbase og brannstasjon.
– Det har vore eit interessant oppdrag, seier Sørensen. – Eg fekk stor fridom til å utforme prosjektet. Rett nok ville ikkje Forsvaret ha dei døde fuglane mine som motiv, men det respekterer eg: Det treffer kanskje for nært hos dei som lever med risiko og død som del av yrket. Det har vore interessant å få innblikk i Forsvaret som institusjon og system, korleis alt er tilrettelagt og kommandolinjene klare.
Kva er tanken bak kombinasjonen av farge på vegg og akvarellar?
– Akvarellar av vekstar og fuglar har eg vist i utstillingssamanheng tidlegare, tilpassa ulike visningsrom. Oppdraget for Bardufoss gjorde det mogeleg å sjå for seg bileta i ein større romleg samanheng. Eg ville skape ein heilskap, ikkje berre små akvarellar som ein prikk her og ein prikk der, og då kom eg på dette. Fargefelta skaper ei særeiga ramme for bileta, slik at dei ikkje forsvinn i trappeløp og korridorar.
Til kantina i leiren har du laga eit stripemåleri, og du har brukt dei offisielle fargane til Forsvaret. Fargane skal representere kjerneverdiane til Forsvaret: respekt, ansvar og mot. Er stripemåleri eit uttrykk som passar spesielt godt til Forsvaret?
– Då eg fann ut at Forsvaret har eit eige fargeregister, appellerte det straks til meg. Eg syntest fargane var veldig fine. Dei er sterke og klare. Forsvaret har lagt si meining inn i fargane, men eg brukar dei ganske fritt. Eg spenner dei mot kvarandre, eg ville berre sjå korleis det vart visuelt. Ein ser dei i bruk i ordenar og slike band som medaljane heng i, og dei er jo nesten som små stripemåleri! Eg såg at det låg ei stor mogelegheit der. Eg har tidlegere arbeidd med stripemåleri der eg har brukt stripemønster frå klede som eit realistisk måleri, eller arbeidd med striper diktert av fargane i blyantskrinet mitt. I måleriet til Bardufoss brukar eg Forsvarets fargeprogram som eit prinsipp å arbeide etter.
I eit intervju med George Morgenstern sa du: «Kunstnerens sted som formidler er et vrient sted å stå – også rent billedmessig. Den første gangen jeg laget et stripebilde, så tenkte jeg at nå er jeg i nærheten av å slippe unna.» Der er det ein parallell til å kome inn i Forsvaret, kor individet skal innordne seg streng disiplin og hierarki?
– Då eg først begynte å lage stripemåleri, var eg oppteken av å utslette alle spor etter meg som kunstnar. Dei fleste kunstnarar kjem til eit punkt der dei føler at det dei held på med er tomt. Eg hadde arbeidd med fotobaserte airbrush-bilete før det, og det er komplisert og teknisk vanskeleg. Forståinga av det var også kompleks. Men så gjorde eg nokre enkle stripebilete til ei utstilling. Det handla berre om fargar og mengde, og eg kom tilbake til noko meir direkte. Det låg i tida å fjerne seg frå det typiske eller sjelfulle kunstnaravtrykket i måleriet. Stripebilete kan kven som helst lage, dei har ikkje eit «signaturuttrykk». Samtidig krev også stripemåleriet ei rekkje kunstnarlege val, som val av farge, breidde på stripene og sjølve utføringa, tjukt eller tynt med måling, osv. Det er heller ikkje mindre refererande enn annan kunst; stripemåleria refererer både til kunsthistoria og anna. Sidan då har eg brukt stripene til å styre blikket ved til dømes å setje svake striper mot sterke.
Kan du seie litt meir om stripemåleriet som sjanger?
– Eit enkelt stripebilete kan ha ein komplisert visuell verknad, og eg brukar det i forsøk på å aktivisere blikket. Forma slektar på Op Art (optisk kunst), men det er ikkje det eg prøver på. Stripemåleria blir ofte til på grunn av konkrete visuelle inntrykk, som eit stilisert uttrykk med referansar berre eg veit om. Det er så sjeldan at ein kjem til at ein farge betyr noko heilt konkret, men fargar betyr også noko! Eg meiner ikkje at fargar har ulike «energiar» slik dei gjer innfor ein del alternative, spirituelle rørsler; eg tenkjer meir på dei ulike uttrykka. Du kan få ein blåfarge til å ligge lenger framme enn fargar ein vanlegvis tenkjer er dominerande. Det er ikkje gitt på førehand kva slags verdi ein farge får i ein samanheng. Det var naivt å tru at stripebilete var «mindre» kunst, men det er alltid interessant å sjå på definisjonen av kunst. Det som er ferdig definert som kunst – der er det minst interessant å vere.
Eit av verka til leiren er ein collage av mange akvarellar. Korleis valde du motiva?
– Det er fuglar som held til i Bardufoss og området rundt. Planen var å finne lokale plantar også, men det fekk eg ikkje tid til på grunn av årstida; plantane var dekt av snø då eg var der på befaring. I staden måla eg plantar som finst over heile landet. Eg var i Botanisk hage på Tøyen og fann nokre typar strå, til dømes – men no har eg gløymt namnet på dei. Det er pinleg … eg las nyleg eit intervju med to forfattarar i den svenske avisa Dagens Nyheter, det var Kerstin Ekman og Tomas Bannerhed. Dei har begge jobba med natur i verka sine, og meiner at når vi ikkje lenger kan namna på det som er rundt oss i naturen, har vi ikkje lenger eit personleg forhold til det, og blir mindre medvitne om naturen. No for tida er skulegardane laga slik at all natur forsvinn. Korleis skal borna forstå natur då? Korleis skal dei få ein tanke om at vi må ta vare på naturen? Det du kan namnet på, er viktigare for deg.
Det er det du gjer når du målar desse naturmotiva; løftar dei fram som viktige?
– Ja, eg vil gjerne sjå verdien i det som vanlegvis blir oversett. Eg er med i ei gruppe kunstnarar som er opptekne av og bekymra for naturen – Ingrid Book, Carina Hedén, Helene Sommer, Per Christian Brown, Hege Nyborg og Elin T. Sørensen. Vi skal lage ei utstilling på Kikutstua i Nordmarka i Oslo, ut frå ein tanke om at det er interessant å stille ut utanfor den vanlege kvite kuben. Nordmarka har ei interessant historie som også seier noko om korleis vi opplever natur. Naturen der er lagt til rette for at vi skal vere der, og der er skogdrift. Men det er viktig at det òg finst område kor det ikkje er skogdrift. Helene Sommer har eit anna prosjekt i Ski om plantar som kom til landet med tyskarane under krigen, som frø i hestefôr og liknande. Biologane fann éin slik plante, og er heilt oppslukte av funnet. Det er fint for meg å få vite om slikt gjennom denne kunstnargruppa.
Du har tidlegare sagt at «et tilsynelatende beskjedent stilleben kan gjerne berøre de store spørsmålene.» Desse akvarellane av fuglar og plantar gjer det?
– Eg tenkjer på det som skjer med naturen no. Det er så massivt at ein kan bli heilt lamma, men vi må alle yte vår vesle skjerv. Ein anar kva konsekvensane kan bli i framtida, men kor er opprøret og protestsongane? Vi fortrengjer det, alle saman.
Trur du fortrenginga heng saman med det du var inne på tidlegare, at vi ikkje lenger brukar naturen? Du veit, Harald Eia har oppsummert norsk yrkesliv gjennom generasjonane fram til i dag på denne måten: «Bonde, bonde, fiskar, bonde, lærar, konsulent nye medier.»
– Ha-ha – men sjølv bøndene … Eg snakka for ei tid sidan med ein bonde som ville fylle igjen alle dika som gjekk gjennom jorda hans, han ville legge vatnet i røyr. Men i dei dika voks jo alt det andre, dei plantane som ikkje var del av jordbruket! Det var der fuglane heldt til, dei som tok insekta. Ein prøver å halde ein dialog og seie at dette kanskje ikkje er så lurt, og så er svaret «men diket er ikkje lønsamt»! Eg tenkjer at det er dumt likevel. Ser han ikkje at når det blir fleire insekt, så må han sprøyte meir, og så blir det meir forureining? Eg skjønar jo at det kan vere vanskeleg for bønder å tene nok. Men omlegginga av jordbruket har skjedd veldig fort, og det har fått oss til å tenkje på ein heilt annan måte om naturen.
I Geir Gulliksen si diktsamling Ung trost klokken fem om morgenen i en brusende alm (2014) er det eit dikt kor han skildrar ein sporv som hoppar rundt som sporvar flest. Men så står det: «Han har aldri vært spurv før.» Det er noko sårt i dette, at det som er unike opplevingar for eit levande vesen blir uviktig og forsvinn når ein berre ser han som representant for ein art eller ei gruppe. Er det ein liknande tanke bak fugleakvarellane dine?
– Når eg målar ein død fugl, tenkjer eg på at han har vore ein levande fugl. Empati og alt det der. Mest sannsynleg har han eksistert utan tankar om kven han er. Men eg har ein tanke om at han har hatt eit liv, og no er han død og borte. Det er eit stort drama i det vesle. Fuglar døyr heile tida. Ein mann som såg utstillinga mi, sa at han syntest det vart så dramatisk med alle dei døde fuglane – men det er jo kvardagslivet, fuglar døyr. Eg tenkte at det var uskuldig, ikkje bombastisk og sterkt.
Han oppfatta det som ei påminning om døden generelt?
– Men om det er så eintydig, blir det jo som å berre skrive ordet «død»! For meg er det meir det at vi er som fuglen. Ikkje at du skal tenkje på døden når du ser ein død fugl, men at fuglen er den han er, og at vi er dei vi er. Det er ein slags fellesskap. Fuglen er ikkje klar over det, men vi set oss sjølve høgare enn den døde fuglen eller planten. I filosofien snakkar ein om «den andre». Vi balar og kjempar, fordi vi definerer bort alt det som ikkje er «oss». Men vi er også del av naturen, av «det andre».
«Jeg har også klart å ødelegge flere akvareller fordi jeg ikke greier å konsentrere meg. Sånn er livet. Det er så vanskelig å være til stede», sa du også i intervjuet med Morgenstern. Det er eit eksistensielt prosjekt i seg sjølv, det, å vere til stades?
– Ja, og slik er det også med dei portretta eg arbeider med no; dei er øvingar i å vere til stades. Du må være ganske analytisk og kjøleg når du prøver å få til noko – sjå, teikne og gjere val. Samtidig sit du overfor eit menneske som du går ut og inn av samtalar med. Det er ei fantastisk erfaring å sitje slik og måle rett overfor eit menneske. Nokre av modellane slappar eg meir av saman med enn andre, det merkar eg veldig godt når eg sit slik. Av og til blir det veldig hyggeleg, og så går det med litt for mykje tid til prat. Det spesielle er at ein både jobbar med sitt eige og har eit anna menneske med i prosessen. Endeleg har eg kome dit at eg får til det. Er det kunst? Er det berre at eg treng å kjenne at eg er til stades der og då, eller er det noko meir?
Då er du tilbake i det du sa om at det mest interessante skjer i grenseområdet for kva som er kunst og ikkje.
– Eg jobbar med å finne ut om det er noko der. Når eg målar, vil eg gjerne intuitivt gjere noko på ein bestemt måte. Men eg prøver å motarbeide slike impulsar og gå i motsett retning. Som regel har eg noko bestemt eg vil prøve ut, og då må eg jobbe aktivt for å kome ut av det vande.
Kva inspirerer deg?
– Det er mykje. Akkurat no er det mange unge kunstnarar som er spennande å følgje med på. Dei arbeider veldig fritt og utan restriksjonar på kva ein kan og bør gjere. Elles gjorde Francesco Vezzolis utstilling TV 70 i Milano eit uutsletteleg inntrykk i sommar. Visuelt er det slåande, samtidig som han gjennom tv-mediet fangar inn ein tidsalder, oppvekst, minner og kultur. Det minner meg på alt det vesentlege og uvesentlege ein har sett som til saman utgjer dei visuelle inntrykka ein har vore utsett for. Det er også alltid inspirerande å kome over ein god kunstnarskap som har falle utanfor den generelle merksemda. For meg var Charles Burchfield ein slik kunstnar. Ein solid kunstnarskap som kom plutseleg på meg.
Antonio Donghi er ein kunstnar som interesserte meg då eg gjekk på Kunst- og håndverkskolen, i sommar såg eg bileta igjen då eg var i Milano. Det var ei fin påminning om ein kunstnar eg hadde gløymt. Elles er Dürer mitt store førebilete. I fjor fekk eg lov til å sjå på Dürer-akvarellar i Wien som aldri elles blir viste fram – originalane, altså! Eg hadde skrive ei liste over kva eg ville sjå, og så kom dei berande med bileta til eit rom med sterkt dagslys. Og så kunne eg sjå på dei så lenge eg ønskte. Det var heilt spesielt. Eg var redd eg ville bli så «star struck» at eg ikkje ville klare å ta inn opplevinga, men det var veldig inspirerande! Det at eg kunne sjå korleis verka var utført, eg kunne sjå kvart strøk. Desse akvarellane har vore så godt tekne vare på, dei er ikkje bleika i det heile. Det kjendest som tidsavstanden mellom han og meg forsvann.